नेपालमा क्यान्सरको उपचार र 'सेकाइ'का डाक्टर

म क्यान्सर रोग र त्यसको उपचारको विषय - 'अँकोलोजी' मा स्नातकोतर गर्दै गरेको डाक्टर बिद्यार्थी हुँ ।
अहिले भरतपुर स्थित वि पि कोइराला मेमोरियल क्यान्सर अस्पतालमा कार्यरत छु । 
यहाँ हरेक दिन २०० जना क्यान्सरका बिरामी हाम्रो ओपिडीमा आउनुहुन्छ र झन्डै २५० जना बिरामीको रेडियोथेरापी हुन्छ ।


यो लेखमा मैले क्यान्सर रोग र यसको उपचारको बारेमा केही लेख्ने सोचेको छु।
यो लेख्ने 'आगो' आज भेट भएका सँखुवासभाका बिरामीले लगाईदिएका हुन् ।

क्यान्सर के हो ?
सामान्यतया अनुशासनमा बस्ने शरिरका कोशहरु (cells) एकाएक हतार हतार बढ्न थाल्छन् , बाँडिन थाल्छन् र त्यसले गर्दा शरिरमा समस्या आउँछ । यही क्यान्सर हो ।
क्यान्सरको अर्को नराम्रो बानी एउटा ठाँउबाट अर्को ठाँउमा सर्ने हो । यउटा अँगमा उम्रेको क्यान्सर छेउकै अँग अथवा टाढाको अँगमा फैलियो भने त्यसलाई मेटास्टासिस भएको भनिन्छ । (Metastasis)

 क्यान्सर कुन कुन अँगमा हुन सक्छ ?
क्यान्सर कुनै पनि अँगमा हुन सक्छ । पुरुषहरुमा फोक्सोको क्यान्सर , मुखको क्यान्सर धेरै भेटिन्छन् भने महिलाहरुमा पाठेघरको मुख (cervix) र स्तनको क्यान्सर ।

क्यान्सर किन हुन्छ ?
क्यान्सर किन हुन्छ को उत्तर त्यति सोझो छैन । केही क्यान्सरहरु वँशाणुगत हुन्छन् भने धेरै जसो क्यान्सरको कारण चुरोट र खैनी हो ।
हामीले हेर्ने क्यान्सरका बिरामी मध्य ८० प्रतिशत भन्दा धेरैले चुरोट वा खैनी खाएका हुन्छन् । यो दुई बर्षमा मैले भेटेका,  चुरोट/खैनी नखाएर पनि फोक्सो र मुखको क्यान्सर भएका बिरामीहरुलाई औलामा गन्न सक्छु ।
सोझै भन्नु पर्दा चुरोट वा खैनी प्रयोग गर्ने मान्छेलाई क्यान्सर हुने सँभावना निकै हुन्छ ।

क्यान्सरको उपचार
अपरेसन:
काटेर फ्याल्न मिल्ने छ भने क्यान्सरको अपरेसन गरिन्छ । जहाँ रोग छ, त्यो भाग काटेर हटाउनु नै क्यान्सरको अपरेसन हो । तर धेरै पटक काटेर निकाल्नै नसकिने अवश्थामा क्यान्सर भेटिन्छ । टाउको र घाँटी, रगत वा  अरु निकाल्नै नमिल्ने अँगमा क्यान्सर भएको छ भने पनि अपरेसन सम्भव नहुन सक्छ ।

किमोथेरापी:
क्यान्सरका औषधीलाई किमोथेरापी भनिन्छ । आजकल सयौँ प्रकारका किमोथेरापी बनेका छन् । केही क्यान्सरहरु किमोथेरापीसँग सजिलै निको हुन्छन् भने केहीलाई किमोथेरापीले छुँदैन ।
हरेक किमोथेरापीका आ-आफ्नै राम्रा र नराम्रा असरहरु हुन्छन् ।
सामान्यतया 'कपाल झर्छ' 'वाक्‌वाक् हुन्छ' भनेर सोचिए पनि सबै किमोथेरापीले त्यस्तो गराउँदैनन् ।

रेडियोथेरापी
रेडियोथेरापी भनेको रेडियसनको प्रयोगले क्यान्सरको उपचार गरिने प्रविधिलाई भनिन्छ । नेपालीमा रेडियसनलाई विकिरण भनिन्छ, सामान्य भाषामा भन्नु पर्दा, अलि बढि ताकतका एक्सरे भनेर बुझ्दा पनि हुन्छ ।
रेडियोथेरापी गर्ने बिभिन्न मेसिनहरु हुन्छन् र उपचार केही मिनेट प्रति दिन, हप्तामा ५ दिन गरेर, ६ हप्ता जति हुन्छ ।
खोई किन हो, रेडियोथेरापी लाई हाम्रा बिरामीहरुले 'सेकाई गर्ने' भन्नुहुन्छ। यो शब्द आफैमा गलत छ, किन  भने रेडियोथेरापी गर्दा पोल्दैन, न त दुख्छ, बिरामीले केही थाह पाउनुहुन्न ।
रेडियोथेरापी सुरु गरेको २-४ हप्तामा कसै कसैको छाला अलि कालो हुन सक्छ । अरु प्रतिकुल असर के हुन्छन् भन्ने कुरा रेडियोथेरापी कुन अँगमा गरिदैछ मा भर पर्छ । धेरै जसो बिरामीहरुले रेडियोथेरापी सजिलै लिनुभएको मैले पाएको छु ।

नेपालमा क्यान्सरको उपचार 
 नेपालमा क्यान्सरको अपरेसन धेरै वटा अस्पतालमा हुन्छन् र किमोथेरापी पनि धेरै वटा अस्पतालमा लगाउन मिल्ने भएको छ । क्यान्सरको उपचारमा आजकल निकै प्रगति भएको क्षेत्र रेडियोथेरापी हो ।
नेपालमा नपुग्दो हुने गरि थोरै भएको पनि रेडियोथेरापी नै हो !
रेडियोथेरापी हुने नेपालमा जम्मा ४ वटा अस्पताल छन् । सबै भन्दा पुरानो, बीर अस्पताल हो, त्यस पछि भक्तपुर क्यान्सर अस्पताल । भरतपुर स्थित क्यान्सर अस्पताल र मणिपाल कलेज पोखरामा पनि यो सेवा उपलब्ध छ ।

प्रविधिको कुरा गर्दा,  चितवनको भरतपुर क्यान्सर अस्पताल अगाडी छ, नयाँ प्रविधिहरु भएको र सरकारले पनि राष्ट्रिय क्यान्सर अस्पतालको मान्यता दिएकाले यहाँ सबै क्यान्सरको उपचार हुन्छ ।

भविष्य ?
क्यान्सरको उपचारको क्षेत्रमा हरेक दिन केही न केही नयाँ आइरहेकै हुन्छ । केही दशक अघि पार पाउन नसकिने भनिएको क्यान्सर बेलैमा भेटिए निको हुन थालेको छ ।
बिश्वास के गर्न सकिन्छ भने बर्षहरु बित्दै जाँदा, नयाँ औषधि, नयाँ प्रविधि आउनेछन् जसले गर्दा क्यान्सर पनि सजिलै निको हुने रोग हुनेछ र समाजमा रहेका नकारात्मक कुराहरु कम हुँदै जान्छन् ।

नेपालमा पनि नयाँ क्यान्सर अस्पताल खुल्ने तरखरमा छन् । टिचिँग अस्पतालले धेरै वर्ष भयो कोशिस गरिरहेको । निजामति अस्पतालमा पनि खुल्ने रे भनेको सुनिन थालेको छ ।

यसै बर्ष काठमाडौँमा एउटा निजी क्यान्सर अस्पताल खुल्न लागेको छ र अरु नयाँ पनि खुल्ने सम्भावना छ । यसरी नै नयाँ सेन्टरहरु खुल्न थाले भने नेपालमै सजिलै उपचार सम्भव होला क्यान्सरको ।

अन्त्यमा :
१. रेडियोथेरापी भनेको सेकाई होइन ।
२. जब सम्म हाम्रो देश र हामी क्यान्सरको उपचार सजिलै गर्न सक्ने गरी धनी हुँदैनौ, चुरोट नखाएकै बेस ।

यो लेख यहाँहरुलाई कस्तो लाग्यो, कमेन्ट गर्नुहोला।
मेरो ईमेल ठेगाना abish @ outlook . com हो, यहाँहरुलाई क्यान्सरसँग सम्बन्धित कुनै पनि जिज्ञासा भए लेखेर पठाउनुहोला, मैले जानेको जति उत्तर दिनेछु ।